กระทรวงมหาดไทย (ประเทศไทย)

กระทรวงมหาดไทย (อังกฤษ: Ministry of Interior) เป็นหน่วยงานราชการส่วนกลางประเภทกระทรวงของไทย มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับการบำบัดทุกข์บำรุงสุข การรักษาความสงบเรียบร้อยของประชาชน การอำนวยความเป็นธรรมของสังคม การส่งเสริมและพัฒนาการเมืองการปกครอง การพัฒนาการบริหารราชการส่วนภูมิภาค การอาสารักษาดินแดน การปกครองท้องที่ การส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นและพัฒนาชุมชน การทะเบียนราษฎร ความมั่นคงภายใน กิจการสาธารณภัย และการพัฒนาเมืองและราชการอื่นตามที่มีกฎหมายกำหนดให้เป็นอำนาจหน้าที่ของกระทรวงมหาดไทยหรือส่วนราชการที่สังกัดกระทรวงมหาดไทย

กระทรวงมหาดไทย

ตราพระราชสีห์
ศาลาว่าการกระทรวงมหาดไทย
ภาพรวมกระทรวง
ก่อตั้ง	1 เมษายน พ.ศ. 2435 (2435-04-01)
เขตอำนาจ	ทั่วราชอาณาจักร
สำนักงานใหญ่	เลขที่ 93 ถนนอัษฎางค์ แขวงวัดราชบพิธ เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร 10200
คำขวัญ	บำบัดทุกข์ บำรุงสุข
งบประมาณต่อปี	341,820.8171 ล้านบาท
รัฐมนตรี	อนุทิน ชาญวีรกูล, รัฐมนตรีว่าการ
รัฐมนตรีช่วย	ทรงศักดิ์ ทองศรี, รัฐมนตรีช่วยว่าการ ซาบีดา ไทยเศรษฐ์, รัฐมนตรีช่วยว่าการ ธีรรัตน์ สำเร็จวาณิชย์, รัฐมนตรีช่วยว่าการ
ฝ่ายบริหารกระทรวง	อรรษิษฐ์ สัมพันธรัตน์, ปลัดกระทรวง ชำนาญวิทย์ เตรัตน์, รองปลัดกระทรวง สันติธร ยิ้มละมัย, รองปลัดกระทรวง ขจร ศรีชวโนทัย, รองปลัดกระทรวง เชษฐา โมสิกรัตน์ , รองปลัดกระทรวง
ลูกสังกัดกระทรวง	ดูในบทความ
เว็บไซต์	www.moi.go.th

ศาลาว่าการกระทรวงมหาดไทย

หน่วยงานในสังกัด

หัวหน้ากระทรวงนั้น จะดำรงตำแหน่ง รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย โดย พระมหากษัตริย์ จะทรงโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่ง ผ่านคำแนะนำของ นายกรัฐมนตรี โดยมีปลัดกระทรวงมหาดไทยเป็นหัวหน้าข้าราชการของกระทรวง

โดยในปัจจุบัน กระทรวงมหาดไทยแบ่งส่วนราชการออกเป็น 1 สำนักงาน 7 กรม และมีหน่วยงานภายใต้การกำกับดูแล 6 รัฐวิสาหกิจ ดังนี้:

ส่วนราชการระดับกรม

• สำนักงานรัฐมนตรี (สร.มท)
• สำนักงานปลัดกระทรวงมหาดไทย (สป.มท.)
• กรมการปกครอง (ปค.)
• กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น (สถ.)
• กรมที่ดิน (ทด.)
• กรมการพัฒนาชุมชน (พช.)
• กรมโยธาธิการและผังเมือง (ยผ.)
• กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย (ปภ.)

รัฐวิสาหกิจ

• การไฟฟ้านครหลวง (กฟน.)
• การไฟฟ้าส่วนภูมิภาค (กฟภ.)
• การประปานครหลวง (กปน.)
• การประปาส่วนภูมิภาค (กปภ.)
• องค์การตลาด (อต.)
• องค์การจัดการน้ำเสีย (อจน.)

หน่วยงานในอดีต

• กรมการเร่งรัดพัฒนาชนบท (รพช.)

ศาลาว่าการกระทรวงมหาดไทยและรูปปั้นของ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

รูปปั้นของ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ หน้ากระทรวงมหาดไทย

หน้าที่

ภารกิจและอำนาจหน้าที่ของกระทรวงมหาดไทย หลัก ๆ มีดังนี้

• ด้านการเมืองการปกครอง - รับผิดชอบเกี่ยวกับการอำนวยการเลือกตั้งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ส่งเสริมให้ประชาชนมีส่วนร่วมทางการเมืองทุกระดับ ส่งเสริมการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข การปกครอง และการบริหาร หน่วยราชการส่วนภูมิภาค ส่วนท้องถิ่น และการรักษาความมั่นคงของชาติ
• ด้านเศรษฐกิจ - รับผิดชอบเกี่ยวกับการส่งเสริมอาชีพและความเป็นอยู่ของประชาชน ซึ่งจะต้องประสานกับส่วนราชการต่าง ๆ ของกระทรวง ทบวง กรมต่าง ๆ นอกจากนี้ยังรับผิดชอบการจัดตั้งกลุ่มเกษตรกร
• ด้านสังคม - รับผิดชอบเกี่ยวกับการพัฒนาเยาวชน และการรักษาความสงบเรียบร้อยของสังคม
• ด้านการพัฒนาทางกายภาพ - รับผิดชอบเกี่ยวกับการจัดชุมชนการจัดที่ดิน การให้บริการขั้นพื้นฐานในชนบท การจัดผังเมืองรวม ผังเมืองเฉพาะ และการให้บริการสาธารณูปโภคในเขตเมือง

ประวัติกระทรวง

ราชการมหาดไทยก่อนปฏิรูป

ราชการมหาดไทย เริ่มปรากฏครั้งแรกตั้งแต่สมัย กรุงสุโขทัย เป็นราชธานี โดยเป็นในรูปแบบ จตุสดมภ์ โดยให้กรมเมือง มีหน้าที่ในการปกครองท้องที่ รักษาสันติสุข บังคับบัญชาบรรดาพลเรือน ตราบจนถึงรัชสมัยของ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ราวในปี พ.ศ. 2006 ได้กำหนดให้มีกรมมหาดไทย ดูแลบริหารราชการฝ่ายพลเรือนสืบทอดมาจึนถึงยุคกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น

มหาดไทย สัณนิษฐานว่าคำว่า "มหาด" เป็นคำภาษาสันสกฤติ มาจากคำว่า มหามาศ ที่แปลว่า ควาญช้าง เนื่องจากสมัยโบราณพระมหากษัตริย์ทำสงครามด้วยยุทธหัตถี ควาญช้างมีความสำคัญมาก ถ้าได้ควาญช้างดีก็สามารถควบคุมช้างจนนำไปสู้ชัยชนะได้ มหามาศจึงใช้ในอีกความหมายหนึ่ง นั่นคือ อำมาตของพระราชา เนื่องจากควาญช้างเป็นผู้ใกล้ชิดของพระราชา เป็นผู้ที่พระราชาไว้วางพระราชหฤทัย เมื่อพระควบคุมช้างเพื่อออกรบที่คอช้าง ควาญช้างจะเป็นผู้ให้สัญญาณแทนพระมหากษัตริย์ ภายหลังจากคำว่า มหามาศ ก็กลายเป็นคำว่า มหาด เช่น คำว่า มหาดเล็ก ก็เป็นทหารในวังที่ใกล้ชิดพระราชา เป็นต้น อย่างหน่วยทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ ก็เปรียบได้กับเหล่าจตุรังคบาทที่ใกล้ชิดปกป้องพระมหากษัตริย์

ก่อตั้งกระทรวงมหาดไทย

จนมาถึง รัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีพระบรมราชโองการตั้งกระทรวงมหาดไทยเมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2435 และได้ทรงมอบหมายให้ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ เป็นองค์ปฐมเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย งานของกระทรวงมหาดไทยในระยะเริ่มต้น จัดแบ่งเป็น 3 กรม คือ กรมมหาดไทยกลาง มีหน้าที่ทั่วไป กรมมหาดไทยฝ่ายเหนือ มีหน้าที่ปราบปรามโจรผู้ร้าย และงานด้านอัยการ กรมพลัมภัง มีหน้าที่เกี่ยวกับการปกครองท้องที่

ต่อมาในปีเดียวกันนี้เอง สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้ทรงจัดระบบการบริหารราชการในส่วนภูมิภาคขึ้นใหม่ เรียกว่า เทศาภิบาล โดยแบ่งการปกครองเป็น มณฑล, เมือง และ อำเภอ ต่อมาได้มีพระราชบัญญัติว่าด้วยระเบียบราชการบริหารแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2476 แบ่งโครงสร้างการบริหารราชการแผ่นดินเป็นส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่น กระทรวงมหาดไทยจึงมีโครงสร้างตามพระราชบัญญัติจัดตั้งกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2476โดยมี ผู้ว่าราชการจังหวัด (ข้าหลวง) และนายอำเภอเป็นข้าราชการสังกัดกระทรวงมหาดไทย ทั้งนี้ในส่วนท้องถิ่นซึ่งได้กำหนดให้มีการปกครองตนเองในรูปต่าง ๆ นั้น ก็อยู่ในความดูแลของกระทรวงมหาดไทยด้วย โดยมี รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย เป็นผู้บริหารกระทรวง โดยมีปลัดกระทรวงมหาดไทยเป็นหัวหน้าข้าราชการของกระทรวง

อำนาจหน้าที่ของกระทรวงมหาดไทยนับตั้งแต่ก่อตั้ง

อำนาจหน้าที่ของกระทรวงมหาดไทยนับตั้งแต่เริ่มก่อตั้งในปี พ.ศ. 2435 มีดังนี้:

• พ.ศ. 2435 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลัก ดังนี้:
  • การปกครองหัวเมือง
  • งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, รักษาความสะอาด)
  • งานอัยการ
  • งานพยาบาลและสาธารณสุข
  • งานป่าไม้
  • งานสำรวจเหมืองแร่
  • การเก็บภาษีอากร
• พ.ศ. 2458 โอนย้าย: งานเก็บภาษีอากร (อยู่ในความรับผิดชอบของ กระทรวงการคลัง)
• ไม่ทราบปี โอนย้าย: งานสำรวจเหมืองแร่ (อยู่ในความรับผิดชอบของ กระทรวงการคลัง)

• พ.ศ. 2476 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. จัดตั้งกระทรวงและกรม พ.ศ. 2476 ดังนี้:
  • การปกครองหัวเมือง
  • งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, รักษาความสะอาด)
  • งานอัยการและราชทัณฑ์
  • งานพยาบาลและสาธารณสุข
• พ.ศ. 2476 รับหน้าที่: งานราชทัณฑ์ (จาก กระทรวงยุติธรรม)

• พ.ศ. 2484 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2484 ดังนี้:
  • การปกครองหัวเมือง
  • งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, รักษาความสะอาด)
  • งานอัยการและราชทัณฑ์
  • งานพยาบาล สาธารณสุข และประชาสงเคราะห์
  • งานที่ดิน
• พ.ศ. 2485 โอนย้าย: งานประชาสงเคราะห์และสาธารณสุข (ตั้งเป็น กระทรวงสาธารณสุข)

• พ.ศ. 2487 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2487 ดังนี้:
  • การปกครองส่วนท้องถิ่น
  • งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจและสาธารณูปการ)
  • งานอัยการและราชทัณฑ์
  • งานประชาสงเคราะห์
  • งานที่ดิน
  • การป้องกันภัยทางอากาศ
• พ.ศ. 2487 รับหน้าที่: งานประชาสงเคราะห์ (จาก กระทรวงสาธารณสุข)
• พ.ศ. 2487 โอนย้าย: งานโยธาเทศบาล (อยู่ในความรับผิดชอบของ สำนักนายกรัฐมนตรี)
• พ.ศ. 2487 รับหน้าที่: งานป้องกันภัยทางอากาศ

• พ.ศ. 2496 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2496 ดังนี้:
  • การปกครองส่วนท้องถิ่น
  • งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, ป้องกันสาธารณภัย)
  • งานอัยการและราชทัณฑ์
  • งานประชาสงเคราะห์
  • งานที่ดิน

• พ.ศ. 2506 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2506 ดังนี้:
  • การปกครองส่วนท้องถิ่น
  • งานที่ดินและผังเมือง
  • งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, ป้องกันสาธารณภัย)
  • งานอัยการและราชทัณฑ์
  • งานประชาสงเคราะห์
  • งานพัฒนาชุมชน
• พ.ศ. 2508 รับหน้าที่: งานพัฒนาแรงงาน

• พ.ศ. 2516 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2516 ดังนี้:
  • การปกครองส่วนท้องถิ่น
  • งานโยธาธิการและผังเมือง
  • งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, ป้องกันสาธารณภัย)
  • งานอัยการและราชทัณฑ์
  • งานประชาสงเคราะห์
  • งานพัฒนาชนบท
  • งานแรงงาน
• พ.ศ. 2534 โอนย้าย: งานอัยการ (ตั้งเป็น สำนักงานอัยการสูงสุด)
• พ.ศ. 2534 รับหน้าที่: งานประกันสังคม

• พ.ศ. 2534 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2534 ดังนี้:
  • การปกครองส่วนท้องถิ่น
  • การส่งเสริมและพัฒนาการเมือง
  • งานรักษาความสงบเรียบร้อย (งานตำรวจ, ป้องกันสาธารณภัย, ราชทัณฑ์ และ ประชาสงเคราะห์)
  • งานโยธาธิการและผังเมือง
  • งานพัฒนาชนบท
  • งานแรงงานและประกันสังคม
• พ.ศ. 2536 โอนย้าย: งานแรงงาน ประกันสังคม และ ประชาสงเคราะห์ (ตั้งเป็น กระทรวงแรงงานและสวัสดิการสังคม)
• พ.ศ. 2541 โอนย้าย: งานตำรวจ (ตั้งเป็น สำนักงานตำรวจแห่งชาติ)
• พ.ศ. 2545 กระทรวงมีอำนาจหน้าที่หลักตาม พ.ร.บ. ปรับปรุงกระทรวงและกรม พ.ศ. 2545 ดังนี้:
  • การปกครองส่วนท้องถิ่น
  • งานทะเบียนราษฏร์
  • การส่งเสริมและพัฒนาการเมือง
  • งานป้องกันสาธารณภัยและโยธาธิการ
• พ.ศ. 2545 โอนย้าย: งานราชทัณฑ์ (อยู่ในความรับผิดชอบของ กระทรวงยุติธรรม)

ดูเพิ่ม

• รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยของไทย
• รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทยของไทย
• ปลัดกระทรวงมหาดไทยของไทย

แหล่งข้อมูลอื่น

• กระทรวงมหาดไทย
• แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ กระทรวงมหาดไทย (ประเทศไทย)
  • ภาพถ่ายดาวเทียมจากวิกิแมเปีย หรือกูเกิลแมปส์
  • แผนที่จากลองดูแมป หรือเฮียวีโก
  • ภาพถ่ายทางอากาศจากเทอร์ราเซิร์ฟเวอร์