สมเด็จพระไชยราชาธิราช

สมเด็จพระไชยราชาธิราช เป็นพระมหากษัตริย์อยุธยา รัชกาลที่ 13 แห่งอาณาจักรอยุธยา รัชสมัยของพระองค์โดดเด่นสำหรับการหลั่งไหลเข้ามาของ พ่อค้าและทหารรับจ้างชาวโปรตุเกสและเทคโนโลยี การสงครามสมัยใหม่ตอนต้น

สมเด็จพระไชยราชาธิราช
พระเจ้ากรุงศรีอยุธยา
ครองราชย์	พ.ศ. 2077 - 2089 (13 ปี)
ก่อนหน้า	สมเด็จพระรัษฎาธิราช
ถัดไป	สมเด็จพระยอดฟ้า
พระมหาอุปราช	พระเทียรราชา
พระมหาอุปราชแห่งอยุธยา
ดำรงตำแหน่ง	พ.ศ. 2072 - 2077 (5 ปี)
รัชสมัย	สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 4 สมเด็จพระรัษฎาธิราช
ก่อนหน้า	พระอาทิตยวงศ์
ถัดไป	พระเทียรราชา
พระราชสมภพ	ราว พ.ศ. 2042
สวรรคต	พ.ศ. 2089 (47 พรรษา)
คู่อภิเษก	พระมเหสีจิตรวดี แม่หยัวศรีสุดาจันทร์
ราชวงศ์	สุพรรณภูมิ
พระราชบิดา	สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2

พระราชประวัติ

สมเด็จพระไชยราชาธิราชพระราชสมภพราว พ.ศ. 2042 เป็นพระราชโอรสในสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 ที่ประสูติแต่พระสนม ในปี พ.ศ. 2077 ขณะพระชนมายุราว 35 พรรษา ได้ปราบดาภิเษกโดยการสำเร็จโทษสมเด็จพระรัษฎาธิราช แล้วขึ้นครองราชย์

ในเอกสารของโปรตุเกส กล่าวกันว่าในปี ค.ศ. 1544 มีความเป็นไปได้ที่พระองค์อาจเปลี่ยนไปนับถือศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอลิก โดยมีนามทางศาสนาว่า ดง จูอาว (โปรตุเกส: Dom João) ซึ่งนอกจากนี้ก็ไม่มีเอกสารอื่นใดที่ยืนยันเกี่ยวกับการเปลี่ยนศาสนาในครั้งนี้อีก

พระมเหสี พระราชโอรสธิดา

คำให้การชาวกรุงเก่าระบุว่า สมเด็จพระไชยราชาธิราชมีพระมเหสี 2 พระองค์คือ

1. พระมเหสีจิตรวดี
2. แม่หยัวศรีสุดาจันทร์

สมเด็จพระไชยราชาธิราชมีพระราชโอรสที่ปรากฏในพงศาวดาร 2 พระองค์ ประสูติแต่นางพระยาแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ คือ

1. สมเด็จพระยอดฟ้า ได้ครองราชย์หลังจากสมเด็จพระไชยราชาธิราชสวรรคตไม่ถึง 2 ปี ก็ถูกขุนวรวงศาธิราชสำเร็จโทษ
2. พระศรีศิลป์ ยังถูกเลี้ยงไว้หลังจากสำเร็จโทษสมเด็จพระยอดฟ้า ต่อมาเมื่อขุนนางฝ่ายพระไชยราชาได้สังหารขุนวรวงศาและท้าวศรีสุดาจันทร์ที่คลองสระบัว พระศรีศิลป์ได้อยู่ในเหตุการณ์แต่รอดชีวิตกลับมาได้ ในรัชสมัยพระมหาจักรพรรดิ พระศรีศิลป์ได้กบฏต่อสมเด็จพระมหาจักรพรรดิจนต้องปืนสิ้นพระชนม์

การสวรรคต

พระราชพงศาวดาร ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ระบุว่า หลังทำสงครามกับเมืองเชียงใหม่แล้ว สมเด็จพระไชยราชาธิราชเสด็จยกทัพหลวงกลับมายังกรุงศรีอยุธยา แล้วสวรรคตระหว่างทาง

อย่างไรก็ดี บันทึกของพ่อค้าชาวโปรตุเกสที่เข้ามาในอาณาจักรอยุธยาในสมัยนั้นชื่อ เฟอร์ดินันท์ เมนเดซ ปินโต กลับระบุว่าแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ซึ่งลักลอบมีความสัมพันธ์กับพันบุตรศรีเทพ (ขุนวรวงศาธิราช) พราหมณ์ผู้คุมหอพระ ได้ลอบปลงพระชนม์พระองค์ด้วยยาพิษในปี พ.ศ. 2089 ซึ่งเป็นข้อมูลหลักในบทภาพยนตร์เรื่องสุริโยไท

พระราชกรณียกิจ

ราชการสงคราม

สงครามเชียงกราน

ในรัชสมัยของพระองค์ได้เกิดสงครามไทยกับพม่าเมื่อปี พ.ศ. 2081 เมื่อพระเจ้าตะเบ็งชะเวตี้แห่งกรุงหงสาวดีได้ยกกองทัพมาตีเมืองเชียงกราน อันเป็นหัวเมืองชายแดนทางทิศตะวันตกของกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระไชยราชาธิราชทรงยกทัพไปตีกลับคืนมา ในการทัพครั้งนี้ พระองค์นำทหารอาสาชาวโปรตุเกสไปด้วย อาสาชาวโปรตุเกสมีความชำนาญในการใช้ปืนไฟ และได้เริ่มใช้ปืนไฟ ในการรบเป็นครั้งแรก กองทัพไทยสามารถยึดเมืองเชียงกราน กลับคืนมาได้

เมื่อพระองค์ยกทัพกลับมาถึงกรุงศรีอยุธยา พระองค์ได้ทรงปูนบำเหน็จความชอบแก่กองอาสาชาวโปรตุเกส พระราชทานที่ดินให้ตั้งบ้านเรือนที่บริเวณตำบลบ้านดิน เหนือคลองตะเคียน ซึ่งต่อมาเรียกว่าบ้านโปรตุเกส และทรงอนุญาตให้สร้างโบสถ์คริสต์นิกายโรมันคาทอลิก ทำให้มีบาทหลวงเข้ามาเผยแผ่คริสต์ศาสนา

สงครามกับล้านนา

เกิดการผลัดแผ่นดินขึ้นที่นครพิงค์เชียงใหม่ พระเมืองเกษเกล้าถูกลอบปลงพระชนม์ โดยขุนนางชื่อแสนคล้าวผู้คิดทุริยศ บรรดาเจ้าเมืองลำปาง เมืองเชียงราย และเมืองพานได้ ยกกำลังเข้ายึดเมืองนครพิงค์เชียงใหม่ได้ แล้วพร้อมใจกันแต่งตั้งพระนางจิรประภาเทวี พระมเหสีในพระเมืองเกษเกล้า ขึ้นครองนครพิงค์เชียงใหม่ สมเด็จพระไชยราชาธิราชทรงพิจารณาเห็นว่าล้านช้างอาจแผ่อำนาจเข้ามาปกครองล้านนา จึงทรงแต่งทัพไปตีเชียงใหม่ในกลางปี พ.ศ. 2088 แต่ไม่สำเร็จ ในปลายปีต่อมาจึงยกทัพไปอีกครั้ง ทรงตีได้เมืองลำพูน เมื่อยกทัพมาถึงเชียงใหม่พระมหาเทวีได้ยอมอ่อนน้อมต่อสมเด็จพระไชยราชาธิราช พระองค์ได้บำเพ็ญพระราชกุศลอุทิศพระเมืองเกษเกล้าร่วมกับพระมหาเทวี ณ วัดโลกโมฬี แล้วจึงเสด็จฯ กลับกรุงศรีอยุธยา ต่อมาสมเด็จพระไชยราชาธิราชเสด็จสวรรคตระหว่างทาง พระนางจิรประภาจึงหันไปพึ่งล้านช้างโดยถวายราชสมบัติแด่สมเด็จพระไชยเชษฐาธิราชแห่งเมืองหลวงพระบาง ซึ่งมีเชื้อสายราชวงศ์มังรายทางพระราชมารดาคือพระนางยอดคำทิพย์ พระราชธิดาของเกษเมืองเกล้าและพระนางจิรประภาเทวี ซึ่งในขณะนั้นเป็นเพียงเจ้าชายพระองค์หนึ่งในเมืองหลวงพระบาง ให้เสด็จมาปกครองนครพิงค์เชียงใหม่สืบต่อไป แต่สมเด็จพระไชยเชษฐาธิราชปกครองเมืองเชียงใหม่ได้เพียง 1 ปีก็เสด็จกลับไปขึ้นครองราชย์เป็นกษัตริย์แห่งอาณาจักรล้านช้างที่เมืองหลวงพระบาง และไม่เสด็จกลับมาเชียงใหม่อีกเลย

การคมนาคม

ในรัชสมัยของพระองค์ได้โปรดเกล้าให้ขุดคลองลัดบางกอก เนื่องจากแม่น้ำเจ้าพระยาตั้งแต่ปากน้ำไปถึง กรุงศรีอยุธยามีความคดเคี้ยวหลายแห่ง ทำให้เสียเวลาในการเดินทางเรือ พระองค์ทรงพิจารณาเห็นว่า แผ่นดินระหว่างคลองบางกอกใหญ่ และคลองบางกอกน้อยแคบ สามารถเดินถึงกันได้ ผลจากการขุดคลองลัดบางกอกทำให้สายน้ำเปลี่ยนทางเดินจนคลองลัดบางกอกกลายเป็นลำน้ำเจ้าพระยา จึงโปรดเกล้าให้ขุดคลองลัด ณ บริเวณดังกล่าวเป็นบริเวณตรงข้ามพระบรมมหาราชวัง ด้านท่าราชวรดิษฐ์ในปัจจุบัน

ในวัฒนธรรมสมัยนิยม

มีนักแสดงผู้รับบท สมเด็จพระไชยราชาธิราช ได้แก่

• มานพ อัศวเทพ จากละครเรื่อง สมเด็จพระสุริโยทัย (2535)
• พงษ์พัฒน์ วชิรบรรจง จากภาพยนตร์เรื่อง สุริโยไท (2544)
• นิรุตติ์ ศิริจรรยา จากภาพยนตร์เรื่อง กบฏท้าวศรีสุดาจัน (2548)
• ธีรภัทร์ สัจจกุล จากละครเรื่อง แม่หยัว (2567)

พงศาวลี

พงศาวลีของสมเด็จพระไชยราชาธิราช

16. สมเด็จพระอินทราชา               8. สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 2                       17. พระราชธิดาในพระมหาธรรมราชาที่ 1               4. สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ                             18. พระมหาธรรมราชาที่ 2               9. พระราชเทวี                       2. สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2                                   5. พระธิดาในราชวงศ์พระร่วง                             1. สมเด็จพระไชยราชาธิราช                                         3. พระสนม ไม่ปรากฏพระนาม

อ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

• มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา. นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย. กรุงเทพฯ : มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา, 2554. 264 หน้า. ISBN 978-616-7308-25-8
• พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม). นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2553. 800 หน้า. ISBN 978-616-7146-08-9
• พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงนิพนธ์อธิบายประกอบ สำนักงานพิมพ์โอเดียนสโตร์ จัดพิมพ์จำหน่าย พ.ศ. 2510
• ไทยรบพม่า เล่ม 1 สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ สำนักงานพิมพ์อักษรเจริญทัศน์ จัดพิมพ์จำหน่าย พ.ศ. 2546
• พระราชพงศาวดารกรุงเก่าฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์ สำนักงานพิมพ์คลังวิทยา จัดพิมพ์จำหน่าย พ.ศ. 2510

ดูเพิ่ม

เว็บไซต์

• รายพระนามพระมหากษัตริย์ไทย

หนังสือและบทความ

• Sunait Chutintaranond. “The Aggressor at the Battle of Chiang Kran, 1538.” Journal of the Siam Society 111, 1 (2023): 159-166.

ก่อนหน้า		สมเด็จพระไชยราชาธิราช		ถัดไป
สมเด็จพระรัษฎาธิราช (พ.ศ. 2076 - 2077)		พระเจ้ากรุงศรีอยุธยา (ราชวงศ์สุพรรณภูมิ) (พ.ศ. 2077 -2089)		สมเด็จพระยอดฟ้า (พ.ศ. 2089 - 2091)