แม่พระพิลก

แม่พระพิลก หรือ พระเทวี เป็นพระนามที่กล่าวถึงพระชายาพระองค์หนึ่งที่ไม่ปรากฏพระนามในพญาสามฝั่งแกน และพระมหาเทวีในพระเจ้าติโลกราชแห่งล้านนา ถือเป็นมหาเทวีที่มีบทบาทสูงยิ่งในราชสำนัก ได้รับการสนับสนุนจากเจ้านายเมืองลำปาง-เขลางค์จนมีอำนาจมากพอที่ยึดอำนาจจากพระราชสวามี และเกื้อหนุนพระราชโอรสในการปกครองอาณาจักรล้านนาร่วมกันตลอดพระชนม์ชีพ

พระราชประวัติ

พระองค์มีพระนามว่ากระไรไม่ปรากฏ มีการกล่าวถึงในจารึกฐานพระพุทธรูปแม่ศรีมหาตาเรียกว่า “แม่พระพิลก” พิเศษ เจียจันทร์พงษ์ว่าชื่อดังกล่าวมีความหมายว่าพระราชชนนีมหาเทวีในพระเจ้าติโลกราช ส่วนชินกาลมาลีปกรณ์เรียกว่า “พระเทวี” พระองค์เป็นน้องสาวของหมื่นโลกนครเจ้าเมืองลำปาง (ต่อมาได้รับการสถาปนาเป็นหมื่นโลกสามล้านในรัชกาลพระเจ้าติโลกราช) พระองค์มีความสัมพันธ์บางประการกับเมืองแพร่ อาจมีความสัมพันธ์เครือญาติกับเมืองสุโขทัยด้วย ดังปรากฏการทำบุญสร้างพระพุทธรูปแม่ศรีมหาตาร่วมกับพระราชชนนีของพระมหาธรรมราชาพระองค์หนึ่งของสุโขทัย เฉลิมวุฒิ ต๊ะคำมีว่าพระองค์มีความสัมพันธ์ฉันญาติกับพระบรมครูติโลกดิลกติรัตนศิลคันธวันวาสีว่าอาจเป็นพระชนกของแม่พระพิลก ซึ่งสอดคล้องกับพระนามของพระเจ้าติโลกราช พระราชโอรสตามทำเนียมการนำชื่อบรรพบุรุษมาตั้งชื่อหลาน ส่วนพิเศษ เจียจันทร์พงษ์ว่าแม่พระพิลกเป็นพี่น้องหรือเครือญาติกับนางษาขาพระราชชนนีในพระมหาธรรมราชาที่ 4

หลังการอภิเษกสมรสกับพญาสามฝั่งแกน ประสูติกาลพระราชโอรสคือพระเจ้าติโลกราชพระราชโอรสลำดับหกซึ่งอยู่ห่างไกลต่อการสืบราชสมบัติ แต่จากการสนับสนุนของกลุ่มเจ้านายลำปาง-เขลางค์ ญาติวงศ์ฝ่ายพระราชชนนี จึงทำให้พระเจ้าติโลกราชยึดราชสมบัติจากพระราชชนกและครองราชสมบัติในปี พ.ศ. 1985 ซึ่งพระมหาเทวีมีบทบาททางการเมืองสูงมาก เพราะพระเจ้าติโลกราชยังครองราชย์ปกครองบ้านเมืองอยู่ภายใต้ดุลยพินิจของพระมหาเทวี ปรากฏการกล่าวถึงทั้งสองพระองค์คู่กันว่า มหาราชเจ้าทั้งสองพระองค์ หรือ พระเป็นเจ้าแม่ลูก มาตลอด และยังปรากฏใน ชินกาลมาลีปกรณ์ ว่าพระมหาเทวีสำเร็จราชการปกครองอาณาจักรเพียงลำพังพระองค์ ความว่า

“เมื่อปีนั้นเป็นปีเถาะอยู่ พระเจ้าสิริธรรมจักรพรรดิราชาธิราช ทรงปรารถนาจะเป็นทายาทแห่งพระศาสนาเพื่อสนองคุณพระบรมชนกชนนี จึงมอบราชสมบัติให้แก่พระเทวี ผู้เป็นพระราชมารดาของพระองค์ แล้วทรงผนวช”

นอกจากนี้พระองค์ยังได้รับพระบรมราชโองการจากพระเจ้าติโลกราชให้ยกทัพไปตีนครรัฐแพร่ ในเวลาเดียวกันพระเจ้าติโลกราชเองจะยกทัพไปตีนครรัฐน่าน ดังปรากฏใน พื้นเมืองเชียงใหม่ ซึ่งการยกทัพไปครั้งนั้น หาได้รบกันจริงจัง หากแต่เป็นการเจรจากับท้าวแม่นคุณ เจ้าเมืองแพร่ ว่าให้ออกมาถวายบังคม หลังจากที่ท้าวแม่นคุณออกมาถวายบังคมแล้ว พระองค์ก็โปรดเกล้าฯ ให้ท้าวแม่นคุณครองเมืองแพร่ต่อไปก่อนยกทัพกลับ ถือเป็นชัยชนะที่รวดเร็วและง่ายดายยิ่ง หลังจากนั้นเป็นต้นมานครรัฐแพร่จึงถูกรวมเข้ากับอาณาจักรล้านนาในปี พ.ศ. 1987