วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม

วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม หรือ วัดถ้ำพวง เป็นวัดราษฎร์สังกัดคณะสงฆ์ฝ่ายธรรมยุติกนิกาย ตั้งอยู่ในตำบลปทุมวาปี อำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร ตั้งอยู่ในเขตพื้นที่รอยต่อ 3 จังหวัด คือ จังหวัดสกลนคร จังหวัดอุดรธานี และจังหวัดกาฬสินธุ์ บนเทือกเขาภูพานซึ่งเชื่อมต่อจากจังหวัดสกลนครที่มีนามตามชาวบ้านท้องถิ่นเรียกว่า ภูผาเหล็ก คงความหมายที่ว่าบริเวณพื้นที่ถ้ำพวงนั้นมีแร่เหล็กเป็นจำนวนมาก หากนำแม่เหล็กวางลงบนพื้นดิน จะมีหินเล็ก ๆ ติดขึ้นมาเป็นพวง

วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม
ชื่อสามัญ	วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม, วัดถ้ำพวง
ที่ตั้ง	ตำบลปทุมวาปี อำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร
ประเภท	วัดราษฎร์
นิกาย	ธรรมยุติกนิกาย
สถานีย่อยพระพุทธศาสนา

เมื่อ พ.ศ. 2504 พระอาจารย์วัน อุตฺตโม ได้เริ่มก่อตั้งวัดถ้ำอภัยดำรงธรรมและจำพรรษาอยู่ ณ วัดแห่งนี้ จนมีพระภิกษุสามเณรเพิ่มจำนวนมากขึ้นเรื่อย ๆ ในปี พ.ศ. 2514 ท่านพระอาจารย์วัน อุตฺตโม ได้นำคณะศิษยานุศิษย์ร่วมกันสร้างถนนขึ้นสู่ยอดเขาภูผาเหล็กซึ่งมีถ้ำอีกแห่งหนึ่งมีชื่อว่า ถ้ำพวง และยังสร้าสร้างวัดถ้ำพวง (เป็นส่วนหนึ่งของวัดถ้ำอภัยดำรงธรรม) จากนั้นได้สร้างอาคารเสนาสนะ รวมถึงสร้างพระพุทธรูปปางนาคปรกหน้าตักกว้าง 5 เมตร ไว้ ณ ถ้ำพวง นามว่า พระมงคลมุจลินท์ พร้อมทั้งสร้างวิหารครอบองค์พระพุทธรูปในเวลาต่อมา วัดยังมีพิพิธภัณฑ์อัฐบริขารพระอาจารย์วัน อุตตโม เป็นอาคารรูปทรงจัตุรมุข 2 ชั้น ประดับประดาด้วยหินอ่อนทั้งหลัง ชั้นล่างตกแต่งเป็นห้องแสดงภาพวาดเกี่ยวกับประวัติของพระอาจารย์ตั้งแต่เกิด ส่วนภายในชั้นบนมีรูปปั้นของท่านในท่านั่งขัดสมาธิ และมีสังเวชนียสถาน

วัดถ้ำอภัยดำรงธรรมตั้งวัดเมื่อวันที่ 22 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2528 ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2534