วรรณกรรมไทย

วรรณกรรมหรือวรรณคดี คือ งานเขียนที่แต่งขึ้นทุกชนิด ทั้งประเภทร้อยแก้วและร้อยกรอง โดยมีคุณค่าทาง “วรรณศิลป์” ที่ทำให้งานเขียนนั้นเป็นวรรณกรรม ซึ่งแตกต่างจากงานเขียนประเภทอื่น ๆ วรรณกรรมเป็นความหมายกว้างที่หมายถึง งานเขียนทุกประเภท เมื่อมีการประเมินค่าจึงมีการแบ่งประเภทเป็นวรรณกรรมและวรรรคดี

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ให้ความหมายของ วรรณคดี ไว้ว่า “วรรณกรรมที่ได้รับการแต่งดี มีคุณค่าเชิงวรรณศิลป์ถึงขนาด” และความหมายของ วรรณกรรม ไว้ว่า “งานหนังสือ งานประพันธ์ทุกชนิดทั้งที่เป็นร้อยแก้วและร้อยกรอง”

ความแตกต่างระหว่างวรรณกรรมและวรรณคดี

วรรณกรรม คือ งานเขียน งานหนังสือ บทประพันธ์ทุกชนิดไม่ว่าจะเป็นร้อยแก้ว ร้อยกรอง เช่น หนังสือ จุลสาร สิ่งพิมพ์ เหล่านี้ล้วนเป็นวรรณกรรมทั้งสิ้น

วรรณคดี คือ วรรณกรรมที่ได้รับการยกย่องว่า มีกลวิธีการแต่งที่ดี มีคุณค่าเชิงวรรณศิลป์ เช่น เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน พระอภัยมณี เป็นต้น

การแบ่งยุควรรณกรรม

วรรณคดีไทยมีประวัติยาวนานนับได้ตั้งแต่ก่อนการตั้งอาณาจักรสุโขทัยนั้น ซึ่งมีอยู่ในรูปแบบแห่งวรรณกรรมมุขปาฐะ (คือวรรณกรรมที่เล่าสืบต่อกันมา) และวรรณกรรมลายลักษณ์ (คือวรรณกรรมที่เขียนไว้เป็นตัวอักษร) ในที่นี้สมควรกล่าวถึงเฉพาะวรรณกรรมลายลักษณ์ ที่นักวรรณคดีไทยยอมรับกันทั่วไปว่าเป็นของไทยแท้ ๆ โดยแบ่งได้เป็น 5 สมัย ดังนี้

1. วรรณคดีสมัยสุโขทัย (ราว พ.ศ. 1781 - 1920)
2. วรรณคดีสมัยอยุธยาตอนต้น (ราว พ.ศ. 1893 - 2072)
3. วรรณคดีสมัยอยุธยาตอนปลาย (ราว พ.ศ. 2163 - 2310)
4. วรรณคดีสมัยธนบุรี (ราว พ.ศ. 2311 - 2324)
5. วรรณกรรมสมัยรัตนโกสินทร์ (ราว พ.ศ. 2325 - ปัจจุบัน)

วรรณคดีสมัยสุโขทัย

วรรณคดีสมัยสุโขทัย (พ.ศ. 1781 - 1920) สร้างขึ้นในระหว่างสมัยที่มีกรุงสุโขทัยเป็นเมืองหลวงแห่งแรกของประเทศ ตั้งขึ้นราว พ.ศ. 1781 โดยนับจากปีครองราชย์ของพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ ปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์พระร่วง จนถึง พ.ศ. 1920 อันเป็นปีที่กรุงสุโขทัยเสียอิสรภาพแก่กรุงศรีอยุธยา ในระยะที่คนไทยเริ่มตั้งตัวใหม่นี้ ได้เกิดวรรณกรรมที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อสร้างความเป็นเอกลักษณ์ของชาติ ทั้งทางความมั่นคงด้านการเมืองและด้านจิตใจ พระมหากษัตริย์ทรงเป็นผู้นำในทุกด้าน ได้ทรงศึกษาวิชาการทางอักษรศาสตร์ ศาสนา และรัฐศาสตร์ ดังจะเห็นได้จากศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหง และศิลาจาริกหลักอื่น ๆ ซึ่งเล่าเรื่องราวการดำเนินชีวิตและกฎหมายของสังคม อันมีลักษณะเป็นสังคมเกษตร ประชาชนมีชีวิตอยู่ร่วมกันในฐานะเครือญาติ

วรรณคดีสุโขทัยที่สำคัญ ได้แก่ ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ศิลาจารึกวัดศรีชุม ศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง สุภาษิตพระร่วง ไตรภูมิกถา ตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์ เป็นต้น

ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหง ถือว่า เป็นวรรณกรรมชิ้นแรกของประเทศไทยที่ตกมาถึงมือคนไทยในสมัยปัจจุบัน เป็นศิลาจารึกที่เขียนด้วยอักษรไทยพ่อขุนราม เขียนเป็นภาษาไทย คงแต่งขึ้นระหว่าง พ.ศ. 1826 - 1917 มีเนื้อความกล่าวถึงชีวประวัติของพระเจ้ารามคำแหงมหาราช ชีวิตคนไทย กฎหมาย ศาสนา และความมั่นคงทางเศรษฐกิจและการเมือง

ไตรภูมิพระร่วง เป็นวรรณคดีที่ดีที่สุดในประวัติวรรณคดีไทยยุคสุโขทัย แต่งเมื่อ พ.ศ. 1888 โดยพญาลิไทย กษัตริย์องค์ที่ 5 แห่งกรุงสุโขทัย เป็นวรรณกรรมปรัชญา แห่งศาสนาพุทธ ซึ่งเขียนขึ้นจากการศึกษาค้นคว้าอย่างละเอียดลึกซึ้ง โดยอาศัยเอกสารอ้างอิงเป็นจำนวนมากในการนิพนธ์ขึ้น (เป็นคัมภีร์ต่าง ๆ ไม่ต่ำกว่า 30 คัมภีร์) นับเป็นวิทยานิพนธ์ชิ้นแรกของไทย เขียนเป็นความเรียงด้วยถ้อยคำภาษาที่ประณีตงดงามด้วยลีลาการพรรณนาและเปรียบเทียบและการใช้ภาพพจน์ มีเนื้อความกล่าวถึง จักรวาลวิทยา ปรัชญา จริยศาสตร์ ชีววิทยา และความคิดความเชื่อทางพุทธศาสนา ซึ่งแสดงให้เห็นแจ้งถึงวิถีชีวิตของคนไทยในยุคสมัยที่แรกเริ่มก่อตั้งราชอาณาจักรในดินแดนที่เป็นประเทศไทยในปัจจุบัน และวิถีชีวิตดังกล่าวได้เป็นรากฐานสืบทอดลักษณะไทยต่อมาจนถึงปัจจุบัน