ค่าว

ค่าว หรือ คร่าว คือ กลอนหรือกวีนิพนธ์แบบหนึ่งของภาคเหนือในประเทศไทย มักใช้แต่งรําพันความรักหรือแต่งเป็นเรื่อง ค่าวแบ่งออกเป็น ค่าวธรรม ค่าวซอ ค่าวใช้ ค่าวร่ำ หรือ ค่าวฮ่ำ ค่าวก้อม คร่าวปล่อย และ คร่าวว้อง

เรื่องที่ปรากฏในเทศนาธรรม เรียกว่า "ค่าวธรรม" ถ้านําไปอ่านเป็นทํานองเสนาะเรียกว่า "ค่าวซอ" ถ้าแต่งเป็นจดหมายรักเรียกว่า "ค่าวใช้" และถ้าหากเป็นการขับลํา นําตอนไปแอ่วสาวเรียกว่า "จ๊อย" แม้ชาวบ้านที่พูดคล้องจองกันเรียกว่า "อู้เป็นค่าวเป็นเครือ" ค่าวร่ำเป็นร้อยกรองที่แต่งเพื่อร่ำพรรณนาเรื่องราวต่าง ๆ โดยเฉพาะ ค่าวก้อมเป็นร้อยกรองที่แต่งขึ้นเป็นบทสั้น ๆ มักเป็นโวหารที่กินใจ ค่าวปล่อยเป็นร้อยกรองที่เขียนแล้วให้คนอ่าน โดยไม่บอกที่มาหรือชื่อผู้แต่งทำนองบัตรสนเท่ห์ ค่าวว้อง ได้แก่ร้อยกรองขนาดสั้นโดยคำสุดท้ายของบทจะส่งสัมผัสกับท่อนต้นของบทคร่าวนั้น ๆ

ฉันทลักษณ์

ค่าวมีฉันทลักษณ์ที่ระบุจํานวนคําในวรรค และสัมผัสระหว่างวรรค สรุปเป็นคํากล่าวสั้น ๆ "สามตัวเหลียว เจ็ดตัวเตียว บาทหลัง บาทหน้า"

สํานวนค่าว มี 3 ส่วน คือ บทขึ้นต้น, บทดำเนินเรื่องและบทสุดท้าย ฉันทลักษณ์ คือ

• ค่าว 1 บท มี 3 บาท (3 บรรทัด) บาทละ 4 วรรค
• สามวรรคแรกมี 4 คํา ส่วนวรรคที่สี่ มี 2–4 คํา
• บังคับเสียงวรรณยุกต์สามัญ, โท, ตรีและจัตวา
• มีสัมผัสคือ สัมผัสระหว่างวรรคและสัมผัสระหว่างบาท สัมผัสระหว่างวรรคส่งจากวรรคท้ายวรรคที่สอง ไปยังคําท้ายวรรคที่สามของทุกบาท
• บังคับเสียงวรรณยุกต์สามัญ, โท, ตรีและจัตวา ตามตําแหน่งที่กําหนด

ตัวอย่างผังค่าว

● = แทนเสียงสามัญ
   ┌───┐ ┌───┐
○○○○  ○○○○๊  ○○○○้  ○○○○๋  
         ┌─────┌─────┘     
○○○○๊  ○○○○๋  ○○○●  ○○○○้  
         ┌───────────┘ 
○○○○  ○○○○้  ○○○●  ○○๊
         ┌─────────┘